تاریخچه کشتی در ایران
کشتی و ورزش باستانی در دوران صفویه و زندیه رونق زیادی در ایران یافت بهطوریکه در هر شهر صدها پهلوان بنام وجود داشت.
در دوران قاجاریه علاقه به این ورزش چنان زیاد شد که در دوران ناصرالدین شاه شخصی به نام «صاحب الدوله» مأمور توسعه ورزش کشتی شد و در تمامی روزهای تعطیل پهلوانان در میدانهای شهر به کشتی گرفتن میپرداختند.
در دوره قاجاریه، در وهله اول، بنيه زورخانه هاي يزد از نظر کيفي در پروراندن پهلوانان بزرگ بیش از دیگر شهرهای ایران بوده چنانکه پهلوان عسكر يزدي و «پهلوان محمد مازار» در زمان محمد شاه قاجار و پهلوان «ابراهیم یزدی» بزرگ و پهلوان محمد عبدل در زمان ناصرالدين شاه از این شهر برخاسته اند.
از کثرت و قلت تعداد پهلواناني که از هر شهر برخاسته اند به کم یا زیاد بودن تعداد زورخانه در آن شهر ميتوان پي برد. روي این ضابطه به نظر مي رسد بیش از هر جا به ترتیب در قم، کاشان، تهران، یزد، مشهد، قزوین، همدان، تبریز، کرمانشاه، مراغه، سبزوار و سراب زورخانه رواج داشته است.
مسابقات کشتی پهلوانی برای انتخاب پهلوان پایتخت از همین ایام آغاز شد و بعدها به صورت یک سنت جاری همهساله درآمد.
محمدصادق بلورفروش، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ، پهلوان سیدحقشناس، پهلوان اکبر خراسانی، حسین یوزباشی، سید حسن رزاز،پهلوان همدانی علی میرزا، سید اسماعیل کالسکهساز از کشتیگیران و پهلوانان معروف آن زمان بودند.
ابراهیم یزدی -قاجار
آوازه ابراهیم یزدی پهلوان جوان وقتی 20 ساله یزدی در فن کشتی بود به تهران رسید و ناصرالدین شاه دستور داد او را به پایتخت بیاورند. ابراهیم در شب عید نوروز سال1228 شمسی در میدان ارگ تهران به حضور شاه رسید. در جریان جشن های عید نوروز شاه دستور داد پهلوان جوان برای نشان دادن قدرت خود با پهلوان اول و دوم دربار یعنی پهلوان مراغه ای و شعبان سیاه کشتی بگیرد.
در همان روز ابراهیم با زمین زدن دو پهلوان نامی، پهلوان اول پایتخت شد و بازوبند پهلوانی به بازویش بسته شد.
پس از آنکه بازوبند پهلوان اولی به بازوی ابراهیم بسته شد ناصرالدین شاه امر کرد از سراسر ایران پهلوانان نامی برای کشتی گرفتن به تهران بیایند و در حضور او با ابراهیم جوان مبارزه کنند. از آن روز هر از چندی مردان قدرتمند ولایات مختلف داوطلب کشتی میشدند که یکی پس از دیگری مغلوب می شدند.
علیمیرزا همدانی – قاجار(همدان)
علیمیرزا همدانی یا پهلوان علیمیرزا همدانی از کشتیگیران معروف ایران در دوران قاجار بود. او در سال ۱۲۰۵ شمسی، در شهر همدان به دنیا آمد. علیمیرزا در دوران ناصرالدین شاه به اوج پهلوانی رسید و مقام پهلوان پهلوانان پایتخت را از آن خود کرد.
او نخستین پهلوان کشتی بود که از آن سوی مرزها برای ایران افتخار و پیروزی آورد. این پهلوان در سنت 95 سالگی در باشگاه کشتی همچنان قدرتمند بود.
علیمیرزا در سن ۱۰۵ سالگی در ۲۵ بهمن ۱۳۱۰ خورشیدی چشم از جهان بست.
امامعلی حبیبی (معروف به ببر مازندران)
امامعلی حبیبی (زادهٔ ۵ خرداد ۱۳۱۰) کشتیگیر کشتی آزاد بازنشستهٔ ایرانی است. وی نخستین نشان طلای بازیهای المپیک را برای ایران کسب کرد و دارندهٔ نشان طلای بازیهای المپیک تابستانی ۱۹۵۶ در دستهٔ ۶۷ کیلوگرم، سه عنوان قهرمانی در رقابتهای قهرمانی جهان، نشان طلای بازیهای آسیایی ۱۹۵۸ و همچنین پنج عنوان قهرمانی ایران میباشد.
حبیبی از سریعترین و فنیترین کشتیگیران دوران فعالیت خود بود و مهارت خاصی در اجرای فنون مختلف کشتی، از جمله «یک دست و یک پا» و همچنین «سر و ته یکی» داشت.
جهانپهلوان تَختی
غُلامرضا تَختی (۵ شهریور ۱۳۰۹ – ۱۷ دی ۱۳۴۶) که با عنوان جهانپهلوان تَختی نیز شناخته میشود؛ ورزشکار ایرانی رشته کشتی آزاد بود.وی در بازیهای المپیک ۱۹۵۶ ملبورن توانست پس از امامعلی حبیبی، دومین مدال طلای ورزشکاران ایرانی در بازیهای المپیک را به دست آورد.
کیومرث ابوالملوکی
کیومرث ابوالملوکی (زادهٔ ۱۳۰۲ در تهران – درگذشتهٔ ۲۹ تیر ۱۳۹۹ در تهران) کشتیگیر، مربی، داور و نویسنده ورزشی ایرانی بود.از وی به عنوان پدر کشتی ایران و یکی از اصلیترین رواج دهندگان کشتی نوین در ایران یاد میکنند.
کیومرث ابوالملوکی در سال ۱۳۰۲ در تهران به دنیا آمد. او در آذر ۱۳۱۸ خورشیدی کشتی را زیر نظر حمید محمودپور آغاز کرد. حمید محمودپور فارغالتحصیل رشتهٔ تربیت بدنی از اروپا بود که برای نخستینبار کشتی را از گود زورخانه به روی تشک کشتی آورد.
آغاز کشتی در ایران
حمید محمودپور در سال ۱۳۱۷ تعلیم کشتی آزاد و فرنگی با مقررات بینالمللی را در ایران آغاز کرد. وی اولین تشک کشتی از جنس اسفنج را در دانشسرای تربیت بدنی واقع در دروازه دولت تهران پهن کرد.
در سال ۱۳۱۸ اولین دوره مسابقات کشتی آزاد قهرمانی کشور در دو رشته آزاد و فرنگی که آن زمان «گرک و رومن» نامیده میشد در ورزشگاه امجدیه تهران برگزار گردید.
نحستین باشگاه کشتی ایران
۱۳۲۴ نخستین باشگاه کشتی هم باشگاه سلیمان خان در خیابان شاپور سابق بود. اولین تیم کشتی خارجی که وارد ایران شد تیم ترکیه بود که در سال ۱۳۲۶ به ایران آمد.
کشتی بین المللی
نخستین حضور بینالمللی کشتی ایران در المپیک ۱۹۴۸ لندن بود که منصور رئیسی در آنجا به مقام چهارم رسید.
اولین حضور تیم ملی کشتی ایران در قهرمانی کشتی جهان هم با حضور تیم ملی کشتی آزاد در اولین دورهٔ رقابتهای قهرمانی کشتی آزاد جهان در سال ۱۹۵۱ در هلسینکی فنلاند اتفاق افتاد.
پرافتخارترین ورزش المپیک
پرافتخارترین ورزش ایران در بازیهای المپیک، ورزش کشتی با ۳۸ مدال است